Posted on

Beyin ölümü nədir və necə təyin edilir.

Ümumi cərrah, cərrah transplantoloq
Op. Dr. Kamran Beydullayev

Op. Dr. Kamran Beydullayev, MRCS İngiltərə, Ümumi və Transplant Cərrah, əlaqə nömrəsi 0504063853

Beyin ölümü diaqnozu necə qoyulur?
Beyin ölümü beyin kötüyü daxil olmaqla beyinin bütün funksiyalarının geridönməz şəkildə dayanmasıdır.
Beyin ölümü diaqnozu qoyulması üçün ilkin şərtlər
Beyin ölümü diaqnozu qoyulması üçün aşağıdakı şərtlər olmalıdır.
1. Pasient komada olmalıdır və komanın səbəbi bəlli olmalıdır.
2. Pasientdə spontan tənəffüs olmamalıdır və süni tənəffüs aparatına qoşulu olmalıdır
3. Xəstənin ölümünə səbəb olan hadisə ən azı 6 saat əvvəl olmalıdır və səbəb aydın şəkildə göstərilməlidir. ( kəllə beyin travması, beyindaxili qanaxma)
4. Pasient kardiovaskulyar şokda olmamalıdır.
5. Aydın endokrin və metabolik kənaraçıxmalar korreksiya edilməlidir
İstisnalar
1. Pasient hipotermik olmamalıdır. Bədən temperaturu ən azı 35.5 C dən aşağı olmamalıdır, aşağı olduqda normal hala gətirilməlidir.
2. Pasient heç bir sedativ, əzələ relaksantları, antikonvulsantlar, hipnotik, narkotik və antidepressant qəbul etməməlidir. Əgər xəstə əvvəllər belə bir dərman qəbul edibsə bu dərmanın qanda səviyyəsi sıfır olmalıdır.
3. Yol qəza hadisəsində, dərman zəhərlənməsində, səbəbi məlum olmayan komalarda toksikoloji müayinə aparılmalıdır. Bu cür müayinə imkanı olmadığı zaman beyin ölümü diaqnozu qoymaq üçün 5 gün gözləmək lazımdır.
4. Komanın metabolik və endokrinoloji səbəbləri istisna edilməlidir.
5. Pasientdə beyin aktivliyinin heç bir əlaməti olmamalıdır.
Beyin ölümü diaqnozunu kimlər qoymalıdır?
1. Beyin ölümü olan pasientlərin müayinə olunmasında təcrübəsi olan nyrocərrah, nevroloq, reanimatoloq və anestezioloq, daxili xəstəliklər üzrə mütəxəssis və pediatr beyin ölümü diaqnozunun qoyulmasına cəlb edilə bilər.
2. Nefroloq və ya transplantasiya komandasının hər hansı bir üzvü bu prosesdə iştirak etməməlidir.
Beyin ölümü diaqnozu necə qoyulur?
1. İlkin kliniki müayinə. Pasientin komada olduğunu təsdiqləməli, hər hansı qıcolma aktivliyi, dekortikasiya və deserebrasiya hərəkətlərinin olmamasını aydınlaşdırmaq lazımdır. Frontal sinusların üzərinə basmaqla üzün qırışdırılmasına fikir verilir və motor reaksiyası yoxlanılır. Ağrı stimuluna olan motor reaksiyası mənfi olmalıdır.
2. Beyin kötüyü refleksləri.
• Göz bəbəyinin işığa reaksiyası göz bəbəklərini işıqlandırmaqla qeyd edilir.
• Korneal reflekslər pambıqla buynuzlu qişaya toxunulur və göz qırpmasının olmaması qeyd edilir.
• Okulo-sefalik refleks . Pasientin başı neytral vəziyyətdə saxlanılır, sonra iki əllə tutulub sağa və sola hərəkət etdirilir. Normal halda göz almaları əks istiqamətdə hərəkət edir. Beyin ölümü olan xəstələrdə göz almaları başla eyni istiqamətd hərəkət edir.
• Vestibular – okular refleks. Xarici qulaq keçəcəyinə 50ml buz kimi soyuq su tökülür. 20-30 saniyədən sonra gözlərin hərəkəti müşahidə edilir. Göz hərəkətinin olmaması beyin ölümündən xəbər verir.
• Yuxarı və aşağı hava yollarının stimulyasiyası ( gag refleks). Sorucu kateter udlağa və traxeyaya toxundurulur və ögümə refleksi alınır. Beyin ölümü zamanı bu müşahidə edilmir.
3. Müayinələr arasındakı fərq büyüklər üçün 6 saat olacaq.
4. Bütün beyin kötüyü reflekslərinin itmiş olduğu yoxlandıqdan sonra təsdiqləyici test icra edilir. Təsdiqləyici test elektroensefaloqram və angiogram ola bilər.
5. Apnea testi. Apnea testi 6 saat fasilə ilə aparılmış 2 müayinədən sonra edilən ən axırıncı tesdir. Bu test bir dəfə aparılır və spontan tənəffüsün olmamasını göstərir. Pa Co2 nin səviyyəsinin qanda kritik səviyyəyə ( 50-60 mm Hg) çatmasına əmin olmaq lazımdır. Xəstəyə əvvəlcə 100% 02 on dəqiqə müddətinə verilir, sonra ventilyator saxlanılır. Bu müddətdə oksigen verilməsi davam edir. Xəstə süni tənəffüs aparatından ayrıldığı müddətcə heç bir respirator hərəkət olmadıqca apnea test pozitiv sayılır.

 

Bunlar da maraqlı ola bilər.

  1. Qaraciyər donoru- qaraciyər bərpa olurmu?
  2. Böyrək Transplantasiyasının ağırlaşmaları
  3. Böyrək Transplantasiyası məlumat sessiyası
  4. Böyrək Transplantasiyası, yoxsa dializ
Posted on

İmmunosupressor dərmanların tarixçəsi

Op. Dr. Kamran Beydullayev, MRCS İngiltərə, Ümumi və Transplant Cərrah, Əlaqə nömrəsi 0504063853

Dr. Kamran Beydullayev

İmmunosupressiv dərmanların əhəmiyyətini başa düşmək üçün onların inkişaf tarixçəsinə nəzər salmaq lazımdır. İmmunosupressiya olmadan transplantasiya mümkün olmamışdır. 1950 ci ilə qədər  sadəcə transplantasiya edilməyə cəhdlər edilmişdir. Bunlarda da yalnız müvəffəqiyyətli nəticə əkiz qardaşlar arasında olan böyrək transplantasiyası olmuşdur. Genetik eynilik bu cütlükdə immunosupressiyaya ehtiyac olmadan transplantasiya etməyə imkan vermişdir. İmmunosupressiya anlayışı ( Orqanizmin immun sistemini dərmanların və digər vasitələrin köməyi ilə zəiflətmək) 1950 illərdən sonra əmələ gəlmişdir.  Buna qədər immunosupressiya kimi bədənin başdan ayağa şüalanmasından istifadə edilirdi. İlk olaraq böyrək transplantasiya əməliyyatında Azotiopirine istifadə edilmişdir. Bu 1960-cı illərə təsadüf edir. Çox tezliklə azotioprinə prednizolon da qoşuldu. 1970 ci ildə isə poliklonal anticisim adlanan dərmanlar icad edildilər. Bunlara Antitimosit qlobulin (ATQ) və antilimfosit qlobulin (ALQ) dərmanları aiddirlər. Azotioprin və prednizolon dərmanları əsas immunusupressiv agentlər kimi, ATQ və ALQ isə giriş immunosupressoru və ya steroidə davamlı recekt ( dəf olma) prosesində istifadə edilirdi. Göstərilən bu regimlə böyrək transplantasiyası zamanı  qreftin ( köçürülən böyrək) 1 illik sağ qalma göstəricisi 50% in üstünə çıxmışdır. Bu müddətdə xəstənin ölmə göstəricisi isə 10-20% olmuşdur.

Böyrək köçürülməsi

1980 ci illərdə isə siklosporin (cyclosporine) dərmanı icad edildi. Bu kəşf transplantasiya sahəsində güclü bir təkanla irəliləyişə səbəb oldu. Siklosporin (Cyclosporine) qəbulu başlanandan sonra transplant xəstələrin nəticələrində dramatik dəyişikliklər əmələ gəldi. Cyclosporine ilə birlikdə xəstəyə azotioprin və prednizolon da verilirdi. Bu üçlü terapiya adlanırdı. 1985 ci ildə monoklonal anticisimlər də sintez edilməyə başladı. OKT 3 ilklərdən idi. Bu dərman da steroidə davamlı dəf olma ( rejection)zamanı istifadə edilirdi. Bəzi mərkəzlər isə giriş immunosupressiya kimi istifadə etməyə başladı. Müəyyən tibbi biliklərin artması və cərrahi texnikanın da köməyi ilə bu rejim böyrək transplantasiyası zamanı qreftin sağqalma göstəricisini 90%-in üstünə çıxardı.

Siklosporinin böyrəyə toksiki təsiri aşkar edildi. Dərmanların sayı az olduğundan müxtəlif vəziyyətlərdə manevr etmək imkanları da az idi. Bütün mərkəzlərin protokolları demək olar ki, eyni idi. Bundan sonra daha iki kəşf hadisələrə təsir edə bildi.  Siklosporinin alternativ olaraq takrolimus dərmanı icad edildi. Daha sonra Mycophenolate Mofetil  ( MMF) dərmanı sintez edildi. Bunun azothioprindən daha effektli və az toksik olduğu müəyyənləşdi. Bunun tətbiqindən sonra kəskin rədd etmə halları daha az rast gəlindi. Azotioprin əvəzinə MMF sonralar siklosporinlə, daha sonra isə takrolimusla effektli şəkildə istifadə edilməyə başladı.

Monoklonal antitellər istiqamətində də inkişaf oldu. Basiliximab və Daclizumab adlı iki monoklonal anticisimlər sintez edildi. Bunlardan başqa Sirolimus adlı daha fərqli bir immunosupressor təsdiqləndi ki, hal hazırda bu kliniki eksperiment keçmək üzrədir.

Müxtəlif immunosupressor dərmanların istifadə üçün təsdiqlənməsi immunosupressor rejimlərin daha optimal olmasına gətirib çıxardı və onların yan təsirlərini azaltdı.

Bunlar da maraqlı ola bilər

 

Posted on

Qaraciyər donoru – qaraciyər bərpa olurmu?

Op. Dr. Kamran Beydullayev, MRCS İngiltərə, Ümumi və Transplant Cərrah, telefon 050 406 38 53

Kamran Beydullayev
Kamran Beydullayev

Canlı qaraciyər donorlarının əməliyyatdan öncə ən çox soruşduqları  suallardan biri belədir.

,,Həkim mənim qaraciyərim nə vaxt yerinə gələcək? ,,

Adətən qaraciyər donoru olmaq istəyənlər klinikamıza vizit etməzdən öncə ətraf adamlardan əməliyyat haqqında  müəyyən məlumatları alırlar. Bu məlumatlardan biri həmişə qaraciyərin parçasının əməliyyatda kəsilib çıxarılmasından sonra onun bərpa olunmasıdır.

Əslində qaraciyərin bərpa olunması canlı qaraciyər donorlarının motivasiyasının dəstəkləyən bir amildir. Bu faktı qaraciyər donoru olmaq istəyən şəxslərə söyləmək çox xoşdur. Bu həqiqətən də belədir. Qaraciyərin parçası kəsilib çıxarıldıqdan sonra həcm etibari ilə o əvvəlki vəziyyətini yenidən bərpa edir.

Ümumiyyətlə orqanizmdə olan toxumalar regenerasiya (zədələndikdən sonra bərpa olmaq) qabiliyyətinə görə 3 qrupa bölünür: daimi hüceyrələr, stabil hüceyrələr və labil hüceyrələr. Daimi hüceyrələr heç vaxt regenerasiya etmirlər. Onlar anadan olandan ölənə qədər necədirlərsə elə də qalırlar. Onlar zədələndikdə yerlərini birləşdirici toxuma elementləri doldurur. Bu hüceyrələrə sinir və əzələ hüceyrələri aiddir. Əzələ hüceyrələri hipertrofiya edir (yəni həcm etibari ilə böyüyür, amma sayı artmır), lakin hiperplaziya etmir.  Labil hüceyrələrə isə bağırsağın epitel hüceyrələrini misal göstərmək olar. Onlar demək olar ki, hər saniyə məhv olurlar və yeniləri ilə əvəz edilirlər. Hər gün bağırsaqda minlərlə hüceyrə ölür və regenerasiya olur. Stabil hüceyrələr isə orta mövqe turmaqdadır. Onlar labil hüceyrələr kimi çox sürətlə regenerasiya etməsələr də daimi hüceyrələr də deyillər. Onlar yavaş sürətlə amma stabil şəkildə regenerasiya edirlər. Qaraciyər hüceyrələri bu qrupa daxildir.

Qaraciyər donorlarının əməliyyatları da fərqli olur. Resipientin çəkisindən asılı olaraq canlı donorun qaraciyərinin sol lateral sektoru (xəstələr uşaq olduqda), sol payı (aşağı çəkisi olan resipientdə) və ya sağ payı (uşaq olmayan  resipientlər üçün ən çox istifadə edilən əməliyyat ) kəsilib çıxarıla bilər. Bu zaman donorlar  müxtəlif həcmdə qaraciyər parçası  itirir. Sol lateral sektor çıxdıqda 20%, sol pay çıxdıqda 30-40 %, sağ pay çıxdıqda isə 60-70% qaraciyər hissəsi çıxarılır. Ümumilikdə insanın funksiyalarını saxlamaq üçün 20% qaraciyər parçası yeterlidir. Lakin xəstənin özünə qalan qaraciyər hissəsi komputer tomoqrafiya hesablamasında 30% dən az olduqda donorluğu qəbul etmirik. Donorun sağlamlığının saxlaya biləcək 20% qaraciyər parçası yetərli olsa da bu rəqəm 30% in altında olduqda donor diskvalifikasiya edilir, çünki əməliyyat zamanın gözlənilməz hadisələr donorun həyatını riskə ata bilər. Ona görə də donorun verə biləcəyi maksimum qaraciyər parçası 70% dir. Bir faktı qarışdırmaq lazım deyil ki, tutaq ki, sağ payı çıxardan zaman qaraciyərin neçə faizini çıxartmağı cərrah müəyyən etmir.  Qaraciyərin yapısında sağ pay neçə faizdirsə o da çıxır. Cərrah sadəcə sağ paymı, sol paymı və ya sol lateral paymı çıxacaq qərarını verir. Bunu da o resipientin və donorun göstəricilərini nəzərə alaraq qərar verir. Amma qaraciyərin sağ payının neçə faiz olması orqanizmin anadangəlmə xüsusiyyətidir.

Qaraciyər donoru
Qaraciyər transplantasiyası

Qaraciyərin parçası çıxarılıqdan sonra qaraciyər regenerasiya etməyə başlayır, ilk dövrdə daha sürətlə, sonra daha yavaş regenerasiya edərək 1 il müddətində əməliyyatdan əvvəlki həcminin 90-100% ni bərpa edir. Tutaq ki, ən çox icra edilən sağ tərəfli donor hepatektomiyasından sonra qaraciyər əvvəlki həcminin 60-70 % ni birinci həftə ərzində bərpa edir, 1 ilə qədər də regenerasiya davam edir və bu rəqəm 100% ə qədər çata bilər. Yadda saxlamaq lazımdır ki, qaraciyərin sağ payı yerinə gəlmir, yəni sağ payın portal venası, arteriyası , öd yolları yerinə gəlmir. Sadəcə sol pay öz damarları üzərində hipertrofiya və hiperplaziya edərək əvvəlki həcmi almağa çalışır. Bu səbəbdən də qaraciyər donorları bərpa olduqdansonra ikinci dəfə donor ola bilməzlər.

Bunlar da maraqlı ola bilər

 

Posted on

Qaraciyər sirrozları zamanı mədə bağırsaq qanaxması

Dr. Rəna Əliyeva, Hepatoloq

Dr. Rəna Əliyeva
Dr. Rəna Əliyeva

 

 

Son dönəm qaraciyər xəstələrində mədə-bağırsaq qanaxması

 

Qaraciyər sirrozunda  qaraciyərin toxuması bərkiyir. Bu səbəbdən də  bədənin qanı qaraciyərə daxil ola bilmir, çünki ciddi dirənclə qarşılaşır və portal venada təzyiq artaraq, əlavə damarların genişlənməsinə səbəb olur. Bu damarlardan gələcəkdə ağırlaşma yarada bilməsi baxımından ən çox diqqət edilməsi gərəkən qida borusu-mədə varikoz genişlənmiş damarlardır. İncə divarlı bu damarlar asanlıqla partlaya bilir və dramatik qanaxmalara səbəb olurlar. Kəskin varikoz qanaxmalar sirroza bağlı ölümlərin 1/3-nü təşkil edirlər.

Varis qanaxmasında 2 mərhələ mövcuddur:

I kəskin mərhələ- Qanaxmaların 50%-i özbaşına dayanır.

II Gec mərhələ- 3 yüksək təkrar qanama riski daşıyır və yüksək riskli periodlar bunlardır: İlk 3 gün, ilk 10 gün, ilk 6 həftə.

Xəstə yaşının 60-dan çox olması, böyrək yetməzliyinin olması, çox genişlənmiş böyük damarların olması, ilk qanaxmanın ağır keçməsi təkrar qanaxma üçün risk faktorlarıdır.

Qısa not: Bəzi xəstələrdə yayqın şəkildə(diffuz) mədə-bağırsaq  qanaxması, digərlərində Mallory-Weiss yırtığı, başqa bir qrupunda portal hipertenziyaya bağlı qastropatiya(yayqın olaraq mədə divarlarından qansızmalar) və ya mədə xorası qanaxması səbəbləri də ola bilər.

Müalicəsi

3 addımda həyata keçirilir:

  1. Həyata qaytarmaq.
  2. Qanamanı dayandırmaq.
  3. Ağırlaşmaların qarşısını alaraq müalicə etmək.

Həyata qaytarmaq üçün aqressiv şəkildə maye və qan  köçürülməlidir.

Ağırlaşmalar aspirasiya (qan və mədə möytəviyyatının nəfəs yoluna düşməsi), infeksiya, ensefalopatiya(huşun itməsi), böyrək yetməzliyidir. Bu ağırlaşmaların qarşısını almaq üçün gərəkərsə xəstə intubasiya (xəstənin suni tənəffüs aparatına qoşulması) edilir, mədəyə burundan zond (nazoqastral zond) qoyulur.

90% hallarda qanaxma endoskopik bantlama (və ya skleroterapiya) ilə dayandırıla bilir. Qanama davam edir və qastroenteroloq endoskopiya etmək istəmirsə, o zaman nazoqastral zonddan mədə yuyulur və  Blackmore zondu yerləşdirilir.

Başqa bir seçenək isə TİPSS-dir.

Qaraciyər nəqli sirrozun portal hipertenziya və varikoz damarların

qanaxmasınının birdəfəlik müalicəsinə səbəb olur.

Bunlar da maraqlı ola bilər.

 

 

Posted on

Sirroz nədir?

Dr. Rəna Əliyeva, Hepatoloq( Mərkəzi Neftçilər Xəstəxanası Orqan Transplantasiya şöbəsi)

Dr. Rəna Əliyeva
Dr. Rəna Əliyeva

Sirroz nədir?

Qaraciyər bir çox zədələnməyə qarşı çox stereotipik nekroz (hüceyrələrin ölməsi) və regenerasiya ilə cavab verir. Ancaq çox zaman meydana gələn memarlıq işləri anormal olur və bağ toxumasının artması səbəbilə qaraciyər nodullara (düyünlərə) ayrılmış olur. Sirroz-(yunan dilində narıncı rəngli anlamına gəlir və xəstə qaraciyərin görüntüsünü tərif edir) qaraciyər toxumasının bu düyünlü görüntüsünə və diffuz fibrozisinə verilən patoloji termindir və təəəssüf ki, bir çox qaraciyər xəstəliyinin son ortaq nöqtəsidir. Düyünlər 3mm-dən kiçik olarsa, mikronodulyar sirroz, 3mm-dən böyük isə makronodulyar sirroz deyilir. Amerika Birləşmiş Ştatlarında sirroz ən çox Hepatit C və alkoqola bağlı meydana çıxır və ölüm səbəbləri arasında 12-ci yerdədir, ildə isə təqribən 25.000 insanın ölümünə səbəbdir. Qaraciyər toxumasında baş verən patoloji degenerasiya  hepatosellülyar yetməzlik(qaraciyər hüceyrəsi yetməzliyi) və portal hipertenziyaya gətirib çıxarır. Qaraciyər toxumasının yetərsizliyi sarılıq, koaqulopatiya(qanın laxtalanma sisteminin pozulması) və ensefalopatiya ilə nəticələnir. Sirroza bağlı portal hipertenziya gastroezofaqeal varislərə, assitə və hipersplenizmə yol açır. Sirroz, qaraciyər yetməzliyi və portal hipertenziyanın klinik olaraq görünən nəticələri bunlardır:

-Palmar eritem ( qırmızı ovuc)

-Arterial hörümçək –Spider naevi (damarların dəridə tor şəkillənməsi)

-Flapping tremor ( çırparaq titrəmə)

-Fetor hepatikus (pis iy gəlməsi)

-Ginekomastiya (kişilərdə  süd vəzilərinin patoloji böyüməsi)

-Testikulyar atrofiya ( testislərin kiçilməsi)

-Sarılıq

-Maye toplanması

-Assit

-Splenomeqaliya (dalağın böyüməsi)

-Ensefalopatiya ( huşun pozulması)

-Qastroezofaqeal varislər (mədə-qida borusu damarlarının genişlənməsi)

Sirroz  hepatosellülyar yetməzliyin varlığı və ya yoxluğuna görə kompensasiya olmuş və kompensasiya olmamış(dekompensə) olaraq klassifikasiya olunur. Kompensə xəstələr özlərini yaxşı hiss edə bilirlər, laboratoriya analizlərinin nəticələri normal ola bilir. Bu xəstələrin  bəzilərində sirrozlu qaraciyər tamamən təsadüfən bir UZİ, kompüter-tomoqrafiya müayinəsində və ya başqa bir səbəblə laporatomiya edildiyi zaman aşkarlana bilir.

Dekompensasiya isə sarılıq və assitlə ortaya çıxır. Dekompensasiyaya səbəb olan faktorlar bunlardır:

-Özbaşına bitkisəl və ya dərman müalicəsi

-İnfeksiyalar

-Qastrointestinal qanama

-Qaraciyər xəstəliyinin irəliləməsi.

Assit qaraciyər xəstəliyinin ən çox rast gəlinən ağırlaşmasıdır və həyata neqativ təsir edərək, nəinki varlığı qarında rahatsızlığa səbəb olur, həmçinin ciddi şəkildə ağciyər problemlərinə, təkrarlayan infeksiyalara, böyrək yetməzliyinə, yırtıqların əmələ gəlməsinə yol açır. Ümumən, uzun sürədə sağqalmanın pessimist xəbərvericilərindən biridir.

Bunlar da maraqlı ola bilər

 

 

 

Posted on

Klatskin şişi

Op. Dr. Kamran Beydullayev, MRCS İngiltərə, Ümumi və Transplant Cərrah, 0504063853

Kamran Beydullayev
Kamran Beydullayev

Klatskin şişi nədir?

Sağ və sol qaraciyər axarlarının birləşib ümumi qaraciyər axarı əmələ gətirdiyi nahiyədə -qaraciyər qapısında  yaranan xərcəng şişi Klatskin şişi adlanır. Öd yollarından inkişaf edən xərcəng xəstəliyi xolangiokarsinoma adlanır. Bunun da 70%-ə qədəri Klatskin şişi olur.

Öd yollarında kəskin və xroniki proseslərə səbəb ola bilən bir çox xəstəliklər bu nahiyədə xərcəng əmələ gəlməsinə səbəb ola bilər. Bunlara Birincili sklerozlaşan xolangit, Karol xəstəliyi, Pankreas axarının abnormal açılması nəticəsində olan refluks, parazit infeksiyası, öd yollarında olan daş və sairə xəstəliklər aid ola bilər. Adətən 60 yaşdan sonra rastgəlmə tezliyi artır.

Klatskin şişinin ilkin mərhələləri əlamətsiz keçir. Xəstəlik inkişaf etdikcə əlamətlər əmələ gəlir. Bu əlamətlər qarında ağrı, izah edilə bilməyən çəki itkisi, ümumi zəiflik, qaşınma, sarılıq ola bilər.  Metastazlar olduqda buna uyğun əlamətlər də əmələ gələ bilər.

Klatskin şişinin diaqnozu adətən radioloji üsullarla qoyulur. Ultrasəs müayinə ilkin vasitə kimi istifadə edilə bilər. Lakin tam dəqiq görüntü və əməliyyat üçün lazım olan informasiya KT müayinə nəticəsində alına bilər. Endoskopik retroqrad xolangiopankreatoqrafiya diaqnoz qoyulmasında yararlı ola bilər. Bu həm də biopsiya üçün istifadə edilir. Laborator müayinələrdən CA 19-9 onkomarkerinin yüksəlməsi xolangiokarsinomaya işarədir. Amma bu bütün hallarda yüksəlmir. Qaraciyərin laborator göstəricilərinin dəyişməsi şişin ölçüsü ilə və öd yollarını blok etməsi ilə bağlı olur.

Klatskin şişi
Klatskin şişinin klassifikasiyas

Klatskin şişinin müalicəsinin məqsədi şişi kəsib çıxartmaq və öd yollarının davamlılığını bərpa etməkdir. Xəstəliyin ilkin mərhələlərdə diaqnozu bu xəstəlikdən tam sağalmaq üçün şans verir. Cərrahi əməliyyatdan başqa radioterapiya və kimyəvi terapiya da istifadə edilə bilər. Müalicənin effektivliyi şişin hansı mərhələdə aşkarlanmasından asılıdır. Şişin çox böyük ölçülərində bu müalicə çox da faydalı olmur.

Əməliyyat zamanı şiş tam sağlam toxumalar səviyyəsindən kəsilib çıxarılmalıdır. Bu halda qaraciyərin quyruqlu payının kəsilib çıxarılması da bu prinsipı əməl etməyə kömək edir.

Əməliyyat mümkün olmadıqda ödün axınını təmin etmək üçün plastik və metal stentlər qoyula bilər. Bu həm ERXP, həm də invaziv radioliji metodla qoyula bilər.

Perkutan transhepatik kateter ödün xaricə axmasına kömək edə bilər və palliativ tədbirlərin bir hissəsidir.

perkutan transhepatik kateter
hepatikoyeyunostomiya

Xəstəlik gec mərhələlərdə aşkarlandığı üçün proqnoz çox da sevindirici deyil. Əməliyyat oluna bilən xəstələr üçün 30%-ə qədər  xəstəlikdən tam xilas olmaq şansı var.

P.S. Bu şişlərin müalicəsi qaraciyər transplantasiya mərkəzlərində aparılmalıdır. Əməliyyat kifayət qədər tələbkardır, müxtəlif ağırlaşmalarla müşahidə edilə bilər. Qaraciyər əməliyyatları ilə müntəzəm məşğul olan komandalaraın bu şişlə mübarizədə daha uğurlu olması ehtimal daha yüksəkdir. Orqan transplantasiya mərkəzi olaraq bu cür xəstələrə müalicə üçün müraciət etməyi təklif edə bilərik.

Klatskin şişi
Kamran Beydullayev

Bunlar da maraqlı ola bilər.

 

 

Posted on

Qaraciyər sistlərinin (kistalar) bədxassəli olma ehtimalı

Op. Dr. Kamran Beydullayev, MRCS İngiltərə, Ümumi Cərrah və Cərrah Transplantoloq, 0504063853

Kamran Beydullayev
Kamran Beydullayev

Qaraciyər sistləri (kistalar) insanların 5% də mövcuddur. Bu sistlər 90% hallarda heç bir əlamət vermir, adətən təsadüfən xəstə tamamilə başqa bir xəstəliyə görə müayinə olarkən aşkar edilir. USM və KT müayinələrin geniş yayılması son vaxtlar bu sistlərin daha tez tez rastlanmasına gətirib çıxarıb. Qaraciyər sisti aşkar olunmuş xəstələri ən birinci narahat edən ,, bu bədxassəli şiş ola biləlmi?,, sualıdır.  Qaraciyər sistlərinin 95%-i xoşxassəlidir.

Qaraciyər sistlərinin xəstəni necə narahat edə bilər?

95% qaraciyər sisti olan xəstələrdə heç bir şikayət olmur. Sistin ölçüsü və yerləşməsinin əlamətlərin əmələ gəlməsində yeri ola bilər. Sistlər 5sm dən kiçik olduqda demək olar ki, heç vaxt heç bir əlamət vermirlər. Bəzən sistlər çox böyük olduqda ağrılar verə bilər. Bəzən isə öd yollarını sıxaraq bağlaya bilər. Sistlərin digər yaxınlıqda olan orqanları sıxmasından da əlamətlər əmələ gələ bilər. Məsələn mədə sıxıldıqda tez doymaq kimi şikayət yarana bilər. Amöb mənşəli sistlər zamanı yüksək hərarət müşahidə edilə bilər. Qaraciyərin sadə sistləri adətən laborator analizlərdə heç bir dəyişikliklər vermir.

Sistlərin bədxassəli olmasına nədən şübhələnə bilərik?

Bu adətən sistlərin USM və KT (komputer tomoqrafiya) görüntüsünə əsasən baş verir. Neoplastik (şişə bağlı) sistlərin adətən solid komponenti ( bərk hissəsi) olur.  Sadə kistaların bu cür komponentləri olmur, onların tərkibi aydın maye olur, içərisində arakəsmələr olmur, divrları hamar, sistin ətrafında isə heç bir toxuma reaksiyası olmur. Əgər radioloji müayinələr sistin təsvirində bu cür əlamətləri qeyd edirsə o zaman sistin ciddi qəbul edilməsi və tam araşdırılması lazım gəlir. Digər orqanlarda da eyni zamanda rast gəlinən ( böyrək, mədəaltı vəzi) çoxsaylı qaraciyər sistləri xoşxassəlidir. Zaman zaman sistin ölçülərinin böyüməsi mütləq o demək deyil ki, bu bədxassəlidir. Xoşxassəli sədə kistalar da böyüyürlər.

Qaraciyərin kistoz törəməsi
Qaraciyər sisti

Bəs qaraciyər sistlərinin radioloji görüntülərində şübhəli məqamlar varsa bu zaman nə etmək lazımdır?

Əgər sist 1sm-dən kiçikdirsə bu zaman radioloji müayinələr onun xarakterini təyin etməkdə çətinlik çəkə bilərlər. Bu sistlərin solid komponentini aşkar etmək olmur. Ona görə də bu ölçüdə olan sistlər yalnız müşahidə edilir. Xəstə müəyyən intervallardan bir təkrar müayinələr olunur. Əgər sistlər 5sm dən böyük olarlarsa o zaman onlar divarlarının irreqular olmasına, arakəsmələrin olmasına, solid komponentinin və tərkibində debrislərin olmasına görə baxılmalıdır. Həmişə nəzərə almaq lazımdır ki, bu əlamətlər olan sistlər də hamısı neoplastik olmur. Əvvəllər infeksiyalaşmış sadə sistlər, travma nəticəsində qaraciyər daxilində əmələ gəlmiş sistlər, parazitik sistlər də eyni oxşar görünüşə malik ola bilərlər.

Yaxşı bəs qaraciyər sistinin sadə deyil, mürəkkəb bir sist olduğu aşkar ediləndən sonra hansı addım atılmalıdır?

Növbəti addım mərkəzdən asılı olaraq dəyişir, vahid bir protokol yoxdur. Bəzi mərkəzlər hesab edir ki, bu sistlər artıq çıxarılmalıdır və histologiyaya göndərilməlidir. Çünki, yalnız bu üsulla bunun nə olduğunu demək olar və təhlükədən xilas olmaq olar. Bəzi mərkəzlər sistik mayeni aspirasiya edib musin adlanan maddənin miqdarını yoxlamağı və eyni zamanda orada olan onkomarkerləri təyin etməyi təklif edir. Bu biopsiyadan əvvəl mürəkkəb sistin exinokokk olmadığına əmin olmaq lazımdır. Amma nəzərə alınmalıdır ki, bu müayinənin də spesifikliyi və sensitivliyi yüksək deyil.

Qaraciyər sistlərinə görə əməliyyatın effektivliyi çox yüksəkdir. Mərkəzimizdə qaraciyərin cərrahi əməlliyyatlarını mütəmədə və sistematik icra edirik. Neoplastik qaraciyər sistlərinin tam kəsilib çıxarıla biləcəyi hallarda təkrar yaranma riskinin kifayət qədər az olduğunu deyə bilərik

Bunlar da maraqlı ola bilər.

 

 

Posted on

Assit yaranmasının səbəbləri

Op. Dr. Kamran Beydullayev, MRCS İngiltərə, Ümumi və Transplant Cərrah, 0504063853

Kamran Beydullayev
Kamran Beydullayevin bloqu

Qarın boşluğunda maye toplanmasına assit deyilir. Assit mayesinin müxtəlif səbəbləri ola bilər.

  • Assit əmələ gəlməsinin ən çox yayılmış səbəbi qaraciyər xəstəliyidir. Bunun mexanizmi tam şəkildə öyrənilməsə də iki əsas faktorun böyük rol oynadığı aydındır. Bunlardan biri portal hipertenziya, digəri qanda albuminin miqdarının azalmasıdır. Portal hipertenziya dedikdə qaraciyərin qan dövranında təzyiqin artması nəzərdə tutulur. Digər faktor isə bu vəziyyətdə olan orqanizmin böyrəklərinin dövran edən mayenin miqdarını az kimi hiss etməsidir ki, bu da kompensator olaraq böyrəklərdə düzün və mayenin reabsorbsiyasına (bədəndə saxlanılmasına) səbəb olur. Artıq maye də yenidən qarında toplanır.
Qaraciyər sirrozu
Assitin səbəbləri

 

 

 

 

 

  • Durğunluq yaradan ürək xəstəlikləri. Bunun da əmələ gəlmə mexanizmi təzyiq qradientinin dəyişməsidir.
  • İrəliləmiş böyrək çatışmazlığı. Artıq mayenin orqanizmdə toplanmasına səbəb olur.
  • Qaraciyər sirrozu olmadan portal sistemdə tezyiqin yüksəlməsi assit yarada bilər. Portal damarlara həm kənardan şiş və ya başqa bir təsirlər damar mənfəzini daraltmaqla, ya da damar daxilində qanın laxtalanaraq keçiriciliyi azalmtması (portal tromboz) ilə portal hipertenziya yarada bilər. Qaraciyər venalarının da trombozu (Baddi Çiari sindromu) son nəhayətdə portal təzyiqin artmasına səbəb olur.
  • Assit həm də xərcəng xəstəliyinin bir əlaməti olaraq üzə çıxa bilər. Bağırsaq, mədə, mədəaltı vəzi, limfoma, yumurtalıq və sairə orqanların irəliləmiş vəziyyətdə olan xərcəngləri assit yarada bilərlər.
  • Assitin yaranmasının digər səbəblərindən biri də iltihabi xəstəliklərdir. Mədəaltı vəzin iltihabi xəstəlikləri (pankreatit) buna misal ola bilər.
Assitin səbəbləri

 

 

 

 

 

 

Bunlar da maraqlı ola bilər.

  1. Potal vena trombozu  http://virtualklinika365.com/portal-vena-trombozu/
  2. Kimlərdə hepatit C xəstəliyinin olması ehtimalı daha yüksəkdir (Dr. Rəna Əliyeva)  http://virtualklinika365.com/http-virtualklinika365-com-p455/
  3. 363 canlı qaraciyər və böyrək donorlarının nəticələri  http://virtualklinika365.com/356/
  4. Kəskin qaraciyər çatışmazlığı, səbəbləri, ağırlaşmaları və müalicəsi  http://virtualklinika365.com/http-virtualklinika365-com-p330/