Posted on

Qasıq yırtığı əməliyyatının tarixçəsi.

Op. Dr. Kamran Beydullayev, MRCS İngiltərə, Ümumi və Transplant Cərrah, 0504063853

Qasıq yırtığı
Yırtıq əməliyyatı

Qasıq yırtığı təmiri əməliyyatı dünya üzrə cərrahların ən çox  icra etdiyi ənəməliyyatlardan biridir. Bizim eradan 1500 il əvvəl qədim Misirlilər hələ yırtıqları təsvir etmişdilər və onarın müxtəlif müalicə metodları haqqında yazmışdılar. Merneptah və Ramzes fironlarının  mumlaşdırılmış meyidlərinin müayinəsi də onların hər ikisində qasıq yırtığı olduğu və müalicə olunduqlarını ehtimal etməyə əsas verir. Yırtığın çox istifadə edilən hernia ifadəsi Yunanların ,,hernios,, sözündən gəlmişdir və tumurcuq mənasını verir.

Yüzillər boyu yırtıqlar üçün müxtəlif operativ və konservativ müalicə üsulları təklif edilmişdir. Bu cərrahi üsullara xəstələrin axtalanması kimi əməliyyatlar da aid idi. Konservativ üsullara isə qanalma, tütünlə imalə və s. göstərilə bilər. Maraqlıdır ki, yırtıq nahiyəsinə qoyulan bandajlar indiyə kimi gəlib çıxmışdır və istifadə edilməkdədir.

Yalnız 1700 ci illərdən başlayaraq anatomiya ilə məşğul olan alimlər qasıq kanalının anatomiyasının mürəkkəbliyini qeyd etməyə başladılar. Növbəti əsrdə isə qasıq kanalı anatomiyasına əsaslanan müxtəli yırtıq təmirləri icra edilməyə başlandı.

Yalnız təbabətdə baş verən iki vacib hadisədən sonra yırtıq əməliyyatı da digər əməliyyatlar kimi məhşurlaşmağa başladı. Bu hadisələr aseptika və anesteziya idi. Oliver Vendell və Semmelveys əməliyyatdan öncə əl yumanın infeksiya göstəricisini azaltdığını müşahidə etdiyi zamanda bakteriyalar hələ tapılmamışdı. Jozef Lister ilk dəfə aseptik texnikanı təsvir edib və tətbiq edib. Effekli anesteziya ilə isə ilk dəfə sulfur efiri istifadə edilməklə 1846 cı ildə Vilyam Tomas tərəfindən boyunda törəmə xaric edilmişdir. Bunlardan sonra müasir təbabət anadan oldu.

Qasıq yırtığının müxtəlif şəkildə təmirini tətbiq edən bir çox məşhur cərrahlar meydana çıxdı. Bunlardan Eduard Bassini bu istiqamətdə daha çox işlər görmüşdü.  1844-1924 ci ildə yaşamış bu İtalian cərrah nəinki qasıq yırtığının təmirini anatomik olaraq təsvir etmişdir, həm də bu istiqamətdə tədqiqatlar aparmışdı. O 5 il ərzində 297 xəstədə aparılan qasıq yırtığı əməliyyatının nəticələrini dərc etmişdi.

Növbəti 10 illiklərdə digər məhşur cərrahlar tərəfindən də qasıq yırtığı plastikasının fərqli üsulları göstərilməyə başlandı. Bunlardan ən çox yayılanı Şouldis üsulu oldu. Şouldis klinikası 1945 ci ildə Torontoda açıldı. Qasıq yırtığının plastikasında Bassininin tətbiq etdiyi üsula yaxınlığı ilə seçilən üsulu onlar Şouldisin adı ilə adlandırdılar və tədqiqatlarda bu cür plastikadan sonra yırtığın təkrarolma riskinin 1% dən az olduğunu göstərdilər.

1900 cu ildən başlayaraq həm də yırtıqların əməliyyatında müxtəlif sintetik materiallardan istifadə etməyə çalışılırdı. 1935 ci ildə sintetik polimerlərin yaranmasından sonra yırtıq əməliyyatlarında plastik era başladı. İlk dəfə 1940 ci ildən başlayaraq polimerlər istifadə edilməyə başladı. 1987 ci ildə İrvin Lixtenşteyn  6000 dən çox xəstədə polipropilen tor istifadə etməklə etdiyi əməliyyatın nəticələrini araşdırdı və yırtığın təkrarolma riskinin 0.7% dən az olduğunu göstərdi. Bu üsul onun adını daşıdı və gərginlikdən azad üsul adlandırıldı. Hal hazırda bu qasıq yırtığının təmirində istifadə edilən əsas üsuldur.

Yırtıqların təmiri üçün ilk laparoskopik cəhd isə 1979 cu ildə olunmuşdur. Bu əməliyyatlarda tor implantların tətbiqi isə 1989 cu ilə təsadüf edir. Növbəti 10 illərdə TAPP və TEP adlanan iki çox yayılan laparoskopik texnika işləndi. Bu əməliyyatlarda da yırtığın təkrarolma riski 0.4% dir.

Bir adamın ömürboyu yırtıq əmələ gəlmə şansı 10% dir. USA də bir il ərzində 1mln-dan yırtıq əməliyyatı aparılır. Onların da 75% qasıq yırtığıdır.

Bunlar da maraqlı ola bilər

 

Posted on

Yırtıq əməliyyatı zamanı hansı tor (torlu implant, setka, mesh) istifadə edilməlidir?

Op. Dr. Kamran Beydullayev  050 406 38 53Yırtıqların ləğv edilməsi və plastikası əməliyyatı zamanı torların istifadə edilməsi konsepsiyası hələ 50 il əvvəl irəli sürülmüşdür. Hal hazırda bu üsul geniş şəkildə qəbul olunub və ilkin istifadə olunan tikişlərlə hernioplastikadan daha effektli hesab edilir. Nəticədə müxtəlif növ torlar istifadə edilir ki, onlar arasında seçim etmək də çətinləşir.

Torlar liflərinin tipinə, gərginlik gücünə (möhkəmliyinə) və məsaməliyinə görə fərqlənir. Bu xüsusiyyətlər torun çəkisini və onun biouyğunluluğunu müəyyən edir. Hal hazırda torun gərginlik gücünə, dözümlüyüyünə əvvəllər hesab edildiyindən daha az ehtiyac olduğu aydınlaşdırılıb. Yüngül çəkili torlar daha asanlıqla qatlana bildikləri üçün və xəstələr tərəfindən daha rahat hiss edildikləri üçün daha çox istifadə edilməkdədir. Torda iri məsaməmələrin, dəliklərin olması isə infeksiya riskinin azalması ilə müşahidə edilir. Periton boşluğuna qoyulan torlarda isə əlavə olaraq onların bitişmələr əmələ gətirmək riski də nəzərə alınmalıdır. Bu istiqamətdə də çoxlu torlar işlənib hazırlansa da hansınınsa digərlərindən daha üstün olması müəyyən edilməyib. Bundan başqa infeksiyası sahələrdə ,,acellular dermis,, kimi biomaterialın istifadə edilməsinin mümkünlüyü ehtimal da irəli sürülüb, amma bu hələ sübut olunmalıdır.

1958 ci ilə qədər yırtıqlar birincili tikişlərlə təmir edilirdi. İlk dəfə Usher polipropilen torlardan (polypropylene mesh) istifadə etməklə yırtıq təmir etmişdir.  Bu ideya 30 il sonra qasıq kanalının Lixtenşteyn üsulu ilə plastikasına təməl oldu, və bu üsul çox sürətlə populyarlıq qazandı. Hal hazırda dünyada ildə 1 milyondan çox torla hernioplastika əməliyyatı icra edilir, və çoxsaylı tədqiqatlar bunun klassik ilkin tikişlərlə plastikadan daha az təkrarolunma riski ilə fərqləndiyini göstərir.

Torların istifadə edilməsinin məntiqi çox sadə idi. Onlar yırtıq həlqəsinin üzərinə örtülüb fiksə edilir, və bu torların üzərində fibroz toxumalar əmələ gəlir və çapıq toxuma formalaşır. Hesab olunurdu ki, çapıq toxumanın güclü olması üçün torlar da qalın olmalıdır. Amma hal hazırda bu konsepsiya dəyişib, Fibrotik toxumanın çox olması ağrı ilə müşahidə olunur və hərəkət məhdudluğu yaradır. Ona görə də bunu minimallaşdırmağa ehtiyac duyulur. Qarındaxili təzyiqin ölçülməsi göstərdi ki, torun funksiyasını pozmadan onu yüngülləşdirmək mümkündür. Hazırkı torların dözümlüyü hətta lazım olduğundan on dəfələrlə artıqdır.

Tək materialdan ideal torlu implantın hazırlanmasının çətinlik törətməsi qarışıq materiallardan torlar hazırlanmasına səbəb oldu. Hazırki torların əsasını bu cür ,,composite,, dizayn təşkil edir. Bu torların üstünlüyü ondan ibarətdir ki, onlar periton daxilində istifadə edildikdə minimal bitişmələrlə keçinmək olur. Bu torlar əsasən 3 təməl materialdan istifadə olunur: Polipropilen, Poliester, ePTFE. Bunlar bir biri ilə müəyyən nisbətdə qarıdırıla bilər, və yaxud omeqa 3, hialuonat, monokril, titan kimi əlavələrlə qarışdırıla bilər. Bu qarışıqların hər birinin özünün çatışmazlıqları var.

Sintetik torlarla yaranan problemlər biomaterialların hazırlanmasına səbəb oldu. İnsan dərisindən və donuzun nazik bağırsağın submukoza qatından hazırlanmış ,,acellular collagen matrix,, biomateriallara aiddir. Onlar toxumaların sağalması zamanı onlara inteqrasiya ola bilir. Lakin bunun da çatışmayan tərəfi odur ki, onlar toxumalarda həll olduqca möhkəmliyi azalır.

Torlu implantların xüsusiyyətləri aşağıdakılardır.

  1. Gəginliyə dözümlülüyü – böyük ölçülü yırtıqların təmiri zamanı torlar ən azı 180mm c.s təzyiqə dözməlidir. İndi istehsal olunan ən nazik torlar belə lazım olan bu göstəricidən ən azı iki dəfə möhkəmdir.
  2. Məsamələrin ölçülər – torların məsaməliəri kifayət qədər iri olmalıdır ki, toxumaların reaksiyasına şərait yarada bilsin. Bu deşiklərə makrofaqlar, fibroblastlar və digər hüceyrələr infiltrasiya edilə biləcək ölçüdə olmalıdır.
  3. Çəki
  4. Biouyğunluğu
  5. Elastikliyi
  6. Tərkibi -monofilament, polifilament.                                                                                                                                                                                                                                                                       Torlu implantların ağırlaşmaları infeksiya riskinin olması, bitişmələrin yaranması, təkrar yırtığın əmələ gəlməsi, ağrı, seromaların əmələ gəlməsidir.                                                                                                                                                                                  Bəs cərrah hansı tordan istifadə etməlidir. Çox yaxşı olar ki, bu yüngül çəkili, iri məsaməli, monofilament torlar olsun. Bunlar daha rahat və az infeksiya riski daşıyır. Peritondaxili torlarda yaxşı olar ki, hibrid torlardan istifadə edilsin. Onların bir tərəfi sorulan material olur. İnfeksiyalaşmış yaralarda isə sorulan torlardan istifadə etmək olar. Bunlara poliqlaktin ( vicryl) aiddir. Biomateriallardan da istifadə etmək olar, lakin onlar bir qədər bahalıdır.   Torların cərrahi tikilməsi də onların seçilməsi qədər vacibdir. Əgər siz olnarı gərkinlik altında yerlərinə tiksəniz, onların növündən asılı olmayaraq ağırlaşmaları ola bilər.

Sizə maraqlı ola bilər

Boğulmuş yırtıq video görüntü