Posted on

Düz bağırsaq xərçəngi. Mezorektal eksiziya niyə lazımdır?

Op. Dr. Kamran Beydullayev, MRCS İngiltərə, Ümumi və Transplant Cərrah, əlaqə nömrəsi 0504063853

Kamran Beydullayev
Dr. Kamran Beydullayev

Düz bağırsaq xərçəngi geniş yayılmış xərcəng növlərindən biridir. Köhnə tədqiqatlarda düz bağırsaq xərcənginə görə əməliyyat olunan xəstələrin 30%- dən çoxunda şişin təkrar əmələ gəlməsi  qeyd edilir. Düz bağırsaq xərcənginin cərrahi müalicəsinin əsas təməl prosedurları abdominoperineal rezeksiya (düz bağırsağın anusla birlikdə kəsilib çıxarılaraq daimi kolostomanın qoyulması) və aşağı ön rezeksiyasıdır . Bu əməliyyatların yüksək riskləri vardır. 1979 cu ildə Healed düz bağırsaq xərcənglərində lokal təkrarlanma riskini əhəmiyyətli dərəcədə azaldan daha bir cərrahi texnika təklif etdi. Bu cərrahi texnika total mezorektal eksiziya adlanır (TME). Bu üsulun mahiyyəti mezorektumu əhatə edən visseral fassiyanın çanağı örtən parietal fassiyadan iti üsulla kəsilərək disseksiya edilməsidir. Düz bağırsaq xərcənginin cərrahi əməliyyatı zamanı bu məntiqi müstəvidən mezorektumun tam kəsilib çıxarılması əməliyyatın nəticəsinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir edir. Əməliyyat zamanı total mezorektal eksiziya edilməyən xəstələrlə müqayisədə şişin yaxın müddət üçün təkrar olunma göstəricisi bu prosedura tətbiq olunandan sonra  30% dən 5% ə qədər enmişdir.

Düz bağırsaq xərcəngi
Total mezorektal eksiziya

Araşdırmalar yuxarı düz bağırsaq xərcəngi zamanı şiş hüceyrələrinin mezorektumda şişin sərhəddindən 5 sm dən distala yayılmadığını göstərir.

Total mezorektal eksiziya əməliyyatının nisbətən daha yüksək ağırlaşma riskləri var. Bunlara anastomoz qaçaqları, yara infeksiyası, sidik və seksual disfunksiyalar, və daha tez tez defekasiya halları aiddir.

Son zamanlar bu əməliyyat laparoskopik icra edilir. İlk başlanğıcda əməliyatın laparaskopik icra edilməsinə şübhə ilə yanaşılsa da, sonralar tədqiqatlar göstərdi ki, şişin təkrar olunma riskində də, ağırlaşmaların olma riskində də laparoskopik üsul açıq üsuldan heç də fərqlənmir.

Total mezorektal eksiziya
Düz bağırsaq xərcəngi

Hal hazırda düz bağırsaq xərcənginin müalicəsində multidissiplinar yaxınlaşma tətbiq olunur. Bu müalicəyə kimyəvi və radioterapiya da daxildir. Əməliyyatdan öncə kimyəvi terapiya və ya radioterapiyanın tətbiq olunması şişin həcmcə kiçilməsinə səbəb olur və əməliyyatı texniki asanlaşdırır və lokal təkrar olunma riskini azaldır.

Dr. Kamran Beydullayev
Kamran Bedullayev

Bunlar da maraqlı ola bilər

 

 

Posted on

Düz bağırsaq xərcəngi

Op. Dr. Kamran Beydullayev, MRCS İngiltərə, Ümumi və Transplant Cərrah, əlaqə nömrəsi 0504063853

Kamran Beydullayev
Dr. Kamran Beydullayev

Düz bağırsaq şişlərinin digər yoğun bağırsaq şişləri ilə çoxlu ümumi ortaq nöqtələri olduğundan onları adətən bir yerdə kolorektal şişlər adlandırırlar. Düz bağırsaq yoğun bağırsağın təqribən 15 sm uzunluqda olan son hissəsidir. Yoğun bağırsağın digər hissələrinin şişləri ilə xarakter etibari ilə böyük bir fərq olmasa da müalicə taktikasında və proqnozlarda əhəmiyyətli fərqlər var. Düz bağırsaq çanaqda dar bir sahədə yerləşdiyindən onun əməliyyatı daha çətin və mürəkkəbdir. Əvvəllər radikal əməliyyatlara cəhd olunmasına baxmayaraq uzun dönəm üçün nəticələr çox pis idi. Son 30 ildə müalicə prinsiplərinin və texnikasının dəyişməsi ilə əlaqədar düz bağırsaq şişlərinin proqnozları əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşmışdır.

Düş bağırsaq xərcəngi
Düz bağırsaq şişi

Düz bağırsaq şişlərinin əlamətləri hansılardır? Əvvəlcədən demək istəyirəm ki, düz bağırsağın şişinin əlamətləri kimi təsvir olunanlar təkcə şiş xəstəliyinə xarakter deyil,  digər başqa xəstəliklərdə də ola bilər. Ona görə də bu ələmətlərə rast gəldikdə şiş xəstəliyi var kimi panik olmağa səbəb yoxdur.

  1. Nəcisdə qanın və seliyin olması
  2. Bağırsaq vərdişlərinin dəyişməsi. Məsələn həmişə ishala meyilli adamda qəbizliklərin başlaması, və ya tərsinə.
  3. Qarında ağrılar və ağrılı defekasiya
  4. Bağırsağın tam boşalmaması hissiyatı. Xəstə böyük bayıra çıxdıqdan sonra onda elə bir hissiyat olur ki, onun bağırsaqları tam boşalmadı
  5. Səbəbi izah olunmayan dəmir defisitli anemiya
  6. Səbəbi izah edilməyən çəki itkisi və ümumi zəiflik

Xərcəng xəstəliyi genlərin xəstəliyidir. Hüceyrənin nə zaman bölünəcəyi, nə zaman məhv olacağı haqqında informasiya ginlərdə yazılıb və bu prosesi onlar tənzimləyir. Bu genlər mutasiyaya məruz qaldıqda, yəni dəyişikliyə uğradıqda bu hüceyrələr lazım olmadığı halda bölünməyə davam edərək çoxalırlar və şiş toxumasını əmələ gətirirlər. Hüceyrələrdə mutasiya törədə bilən amillər çoxdurlar. İstənilən fiziki, kimyəvi, bioloji amillər gendə dəyişikliklər yarada bilər.

Kimlərdə düz bağırsaqda xərcəng yaranması riski daha çoxdur?

  1. Yaşlı xəstələr. Daha çox 50 yaşdan sonra əmələ gəlir.
  2. İltihabi bağırsaq xəstəlikləri ( Kron xəstəliyi, qeyri spesifik xoralı kolit)
  3. Kolorektal şiş riskini artıraq genetik vəziyyətlər. Məsələn ailəvi adenomatoz polipoz xəstəliyi.
  4. Əgər ailədə kolorektal şiş tarixçəsi varsa
  5. Əgər əvvəllər bağırsaqda polip və şiş olubsa bu da risk faktor sayılır.
  6. Alkoqol və siqaret çəkən adamlarda daha çox rast gəlinir
  7. Az bitki mənşəli və daha çox qırmızı ət yeyən adamlarda risk daha yüksəkdir.
  8. Şəkərli diabet və piylənmə xəstəliyi riskləri artırır.
Düz bağırsaq xərcəngi
Kolonskopla müayinə

Kolorektal şişləri vaxtında aşkar etmək onlardan xilas olmaq şansını çox çox yüksəldir. Bu səbəbdən də 50 yaşdan yuxarı şəxslərə skrininq məqsədi ilə vaxtaşırı kolonskop müayinəsindən keçmək məsləhət görülür.

Kmaran Beydullayev
Dr. Kamran Beydullayev

Bunlar da maraqlı ola bilər.

 

Posted on

Yoğun bağırsaq şişlərinin səbəbləri və risk faktorları

Op. Dr. Kamran Beydullayev, MRCS İngiltərə, Ümumi və Transplant Cərrah, 0504063853

Yoğun bağırsaq şişləri həm kişilərdə həm də qadınlarda geniş yayılmışdır. Bu xəstəlik xərcəng səbəbi ilə ölümlər arasında dünyada 3 cü yerdədir. Statistikada Amerika əhalisinin 5%-ə qədəri ömrünün hansısa mərhələsində bu xəstəliklə üzləşir. Bu xəstəliyə tutulanların da təqribən 30% elə bu səbəbdən də vəfat edir. Bu xəstəliyə tutulmanın risk faktorlarını bilməklə və vaxtı çatanda müntəzəm yoxlamalardan keçmənin əhəmiyyətini anlamaqla yuxarıda deyilən xoşagəlməz nəticələrdən qurtarmaq olar. Yoğun bağırsaq şişinin müalicəsinin nəticəsi onun aşkar edilmə vaxtından çox asılıdır. Əgər diaqnoz qoyulan anda şiş yayılıbsa o zaman xəstəlikdən birdəfəlik qurtarmaq şansları çox çox aşağı olur. Ümumilikdə 50 yaşdan etibarən insanların yoğun bağırsaq şişinə görə müntəzəm yoxlanması məsləhət görülür. Yoğun bağırsağın şişə görə skriin məqsədi ilə yoxlanması kolonskopla həyata keçirilir ki, bu müayinə metodunun da həssaslığı çox yüksəkdir. Bu o deməkdir ki, bu yolla yoğun bağırsaq şişi vaxtında aşkar edilir, və radikal müalicəyə yararlı olur. Bu yolla həm də şişönü vəziyyətləri aşkar etmək olar və vaxtında qarşısını almaq olar. Məsələn, bağırsaq poliplərinin aşkar edilməsi və elə endoskopla da çııxarılması buna aiddir.

Aşağıda sadalanan risk faktorları olan insanların bir qrupu 50 yaş deyil daha əvvəl bağırsaq şişinə görə yoxlanmalıdır. Ailədə bağırsaq şişi tarixçəsinin olması risk faktor olsa da nəzərə almaq lazımdır ki, yoğun bağırsaq xərçənginin əksəriyyəti əvvəllər ailəsində bağırsaq şişi olmayan insanlarda əmələ gəlir.

  1. Yaş– ən birinci risk faktorudur. Yoğun bağırsaq şişlərinin 81%-i yaşı 45 dən yuxarı olan insanlarda baş verir. Bunların da 65%-i 65-85 yaş arasında olan xəstələrdir.
  2. Alkoqol istifadəsi. Hal hazırda alkoqol kolorektal şişlər üçün major risk faktoru hesab edilir. Risk alkoqolun qəbulunu miqdarı ilə birbaşa xətti asılıdır. Hətta orta miqdarda alkoqol qəbulu insanı bu xəstəlik üçün risk altına qoyur.
  3. Şəkərli diabet. Bir neçə tədqiqat göstərmişdir ki, şəkərli diabetlə yoğun bağırsaq şişləri arasında əlaqə vardır. Şəkərli xəstələrin  digərlərindən 40% daha çox kolorektal şişlərə tutulmaq ehtimalı var. Başqa tədqiqatlar da bunun şəkərli xəstələrin qəbul etdiyi dietlə heç bir əlaqəsinin olmadığını göstərmişdir. Yəni şəkərli diabet sərbəst risk faktordur.
  4. Xüsuli ilə heyvan mənşəli yağlarla və xolestrolla zəngin qidaların yoğun bağırsaq şişləri ilə bağlılığı aşkarlanmışdır. Hesab olunur ki, yüksək yağlı qidalar bağırsaq hüceyrələrini kök hüceyrələrinə çevirə bilir ki, onlar da sonradan şiş hüceyrələrinə çevrilir. Fibrinlərlə, meyvə və tərəvəzlə zəngin olmayan qidalar da yüksəlmiş risklə bağlıdır.
  5. Etnik qruplar və irqlər. Etnosun da yoğun bağırsaq şişləri ilə bağlılığı sübut edilmişdir. Məsələn Amerikanın Afrikalı vətəndaşlarında bu xəstəlik digərlərindən 40% daha artıq rast gəlinir. Asiyalılarda isə bu müqayisədə bu xəstəlik daha az az olur.
  6. Ailə tarixçəsi. Əgər bir kəsin yaxın qohumu bağırsaq xərcəngi ilə xəstə olubsa, bu onun artıq bağırsaq xərcənginə tutulmaq riskinin digərlərindən daha artıq olması deməkdir. Əgər bu birinci dərəcəli qohumdursa bu risk iki dəfə və hətta 3 dəfə yüksəlir.
  7. Genetk faktor. Alimlər aşkar ediblər ki, hər 4 kolorektal şiş olan xəstənin birində genetik faktorun rolu var. Ən çox rast gəlinən irsi faktorlara ailəvi adenomatoz polipoz (FAP – familial adenomatouz poliposis)   xəstəliyini və İrsi polipoz olmayan bağırsaq xərcəngini  (HNPCC –hereditary non-polyposis colon canceer) göstərmək olar.
  8. İltihabi bağırsaq xəstəlikləri. Söhbət qeyri spesifik xoralı kolitdən və Kron xəstəliyindən gedir. Xəstələr nə qədər uzun müddət bu xəstəliklə xəstədirlərsə yoğun bağırsaq xərçənginin əmələ gəlmə riski bir o qədər yüksəkdir.
  9. Artıq çəki. Artıq çəki ilə bağırsaq şişi arasında əlaqə çox güclüdür. Artıq çəkili adamlar digərlərindən 30% artıq risk daşıyırlar.
  10. Xərcəngönü poliplər. Poliplər bağırsaq divarından mənfəzinə doğru inkişaf edən hüceyrə yığıntılarından ibarət bir törəmədir. Demək olar ki, bütün bağırsaq xərçəngləri normal hüceyrələrdən təşkil olunmuş adenomatoz pliplərdən inkişaf edir. Bu hüceyrələr sonralar dəyişərək bədxassəli olur və böyüməyə başlayır.
  11. Bu nəinki bağırsaqlar demək olar ki, bədəndə bütün orqan və sistemlərə təsir edir.

50 yaşına çatmış bütün insanlar yoğun bağırsaq şişlərinə görə müayinə olunmalıdır. Əgər sizdə bu şişlərin əmələgəlmə riskini artıran faktorlar varsa o zaman bağırsaq şişinə görə skriiningi daha erkən yaşda başlamaq üçün öz doktorunuza  müraciət edin.

Sizə həm də maraqlı ola bilər

Kron xəstəliyi

Qeyri Spesifik xoralı kolit