Yırtıq mütləq əməliyyat olunmalıdırmı?

Op. Dr. Kamran Beydullayev, MRCS İngiltərə, Ümumi və Transplant Cərrah, 0504063853

Kamran Beydullayev
Kamran Beydullayev

Yırtıq əməliyyatı cərrahların dünyada ən çox icra etdiyi əməliyyatlardandır. Təkcə Amerika Birləşmiş Ştatlarında hər il 1 mln dan çox yırtıq əməliyyatı aparılır. Yırtıq diaqnozu qoyulmuş xəstələrin tez tez belə bir sual verir.

Yırtıq əməliyyatına görə mütləq əməliyyat olunmalıyam, yoxsa əməliyyatsız da keçinmək olar?

Burada iki variant var.

1 ci seçim – simptomların olub olmamasından asılı olmayaraq əməliyyat olunmaq

2 ci seçim – yırtıq sizi incitmədiyi üçün gözləyib müşahidə etmək

Bunlardan birini seçə bilərsiniz, amma bu seçim uşaqlara aid deyil. Onlar bütün hallarda əməliyyat olunmalıdırlar. Seçim edərkən aşağıdakıları nəzərə almaq lazımdır.

Boğulmuş yırtıq
  • Yırtıqlar heç vaxt öz özünə yox olmayacaq. Onlar yalnız cərrahi əməliyyat vasitəsi ilə ləğv edilə bilər.
  • Yırtıq olan xəstələrin çox böyük bir qismi əməliyyatı aylar və hətta illər geciktirə bilər. Hətta bəzi kiçik ölçülü yırtığı olan xəstələrin heç vaxt əməliyyata ehtiyacı olmaya bilər. Əgər yırtıq kiçikdirsə və sizin heç bir şikayətiniz yoxdursa və yaxud yırtığın əlamətləri sizi çox da narahat etmirsə siz onu əməliyyat etdirməyə bilərsiniz və baxıb gözləmək olar.
  • Əksər həkimlər sizə əməliyyat təklif edəcəkdir. Çünki yırtıqların boğulmaq riski vardır ki, bu da çox təhlükəli , hətta həyati təhlükəli bir vəziyyətdir. Bu zaman daxili orqanlar yırtıq həlqəsindən çolə çıxır və geri qayıda bilmir, yırtıq həlqəsi isə sıxaraq orqanın qan dövranını pozur.
  • Əməliyyat olunmamağı qərar verən xəstələr əgər bandajlar və korsetlər  gəzdirmək istəyirsə bunu həkimi ilə məsləhətləşdirməlidir. Çünki bunlar yırtığı sağaltmır və hətta ona ziyan vurur.
  • Yırtıq əməliyyatları çox icra edilir və əməliyyat ətrafı ağırlaşmalar olma riskləri çox azdır.
  • Əməliyyadan sonra 10 nəfərdən birində əməliyyat nahiyəsində xroniki ağrılar ola bilər.
  • Qadınlarda qasıq nahiyəsində şişkinlik zamanı bud yırtığı olması ehtimalı da yüksəkdir və bud yırtığı qasıq yırtığından fərqli olaraq ağırlaşmalara daha çox meyillidir. Ona görə də qadınlarda yırtıq zamanı gözlə və bax xətti çox da məsləhət görülmür.

Həmişə iki cür xəstələrə rast gəlinir. Bir qrup xəstələr hətta ağrılar olmadıqda belə şişkinliyin yaranmasını çox ağır qəbul edirlər və ondan çox tezliklə can qurtarmağa çalışır, bir qism xəstələr isə mütləq ehtiyac olmadıqca heç bir əməliyyata getməyə çalışmırlar.

 

Bunlar da maraqlı ola bilər.

Qasıq yırtığı əməliyyatının tarixçəsi.

Op. Dr. Kamran Beydullayev, MRCS İngiltərə, Ümumi və Transplant Cərrah, 0504063853

Qasıq yırtığı
Yırtıq əməliyyatı

Qasıq yırtığı təmiri əməliyyatı dünya üzrə cərrahların ən çox  icra etdiyi ənəməliyyatlardan biridir. Bizim eradan 1500 il əvvəl qədim Misirlilər hələ yırtıqları təsvir etmişdilər və onarın müxtəlif müalicə metodları haqqında yazmışdılar. Merneptah və Ramzes fironlarının  mumlaşdırılmış meyidlərinin müayinəsi də onların hər ikisində qasıq yırtığı olduğu və müalicə olunduqlarını ehtimal etməyə əsas verir. Yırtığın çox istifadə edilən hernia ifadəsi Yunanların ,,hernios,, sözündən gəlmişdir və tumurcuq mənasını verir.

Yüzillər boyu yırtıqlar üçün müxtəlif operativ və konservativ müalicə üsulları təklif edilmişdir. Bu cərrahi üsullara xəstələrin axtalanması kimi əməliyyatlar da aid idi. Konservativ üsullara isə qanalma, tütünlə imalə və s. göstərilə bilər. Maraqlıdır ki, yırtıq nahiyəsinə qoyulan bandajlar indiyə kimi gəlib çıxmışdır və istifadə edilməkdədir.

Yalnız 1700 ci illərdən başlayaraq anatomiya ilə məşğul olan alimlər qasıq kanalının anatomiyasının mürəkkəbliyini qeyd etməyə başladılar. Növbəti əsrdə isə qasıq kanalı anatomiyasına əsaslanan müxtəli yırtıq təmirləri icra edilməyə başlandı.

Yalnız təbabətdə baş verən iki vacib hadisədən sonra yırtıq əməliyyatı da digər əməliyyatlar kimi məhşurlaşmağa başladı. Bu hadisələr aseptika və anesteziya idi. Oliver Vendell və Semmelveys əməliyyatdan öncə əl yumanın infeksiya göstəricisini azaltdığını müşahidə etdiyi zamanda bakteriyalar hələ tapılmamışdı. Jozef Lister ilk dəfə aseptik texnikanı təsvir edib və tətbiq edib. Effekli anesteziya ilə isə ilk dəfə sulfur efiri istifadə edilməklə 1846 cı ildə Vilyam Tomas tərəfindən boyunda törəmə xaric edilmişdir. Bunlardan sonra müasir təbabət anadan oldu.

Qasıq yırtığının müxtəlif şəkildə təmirini tətbiq edən bir çox məşhur cərrahlar meydana çıxdı. Bunlardan Eduard Bassini bu istiqamətdə daha çox işlər görmüşdü.  1844-1924 ci ildə yaşamış bu İtalian cərrah nəinki qasıq yırtığının təmirini anatomik olaraq təsvir etmişdir, həm də bu istiqamətdə tədqiqatlar aparmışdı. O 5 il ərzində 297 xəstədə aparılan qasıq yırtığı əməliyyatının nəticələrini dərc etmişdi.

Növbəti 10 illiklərdə digər məhşur cərrahlar tərəfindən də qasıq yırtığı plastikasının fərqli üsulları göstərilməyə başlandı. Bunlardan ən çox yayılanı Şouldis üsulu oldu. Şouldis klinikası 1945 ci ildə Torontoda açıldı. Qasıq yırtığının plastikasında Bassininin tətbiq etdiyi üsula yaxınlığı ilə seçilən üsulu onlar Şouldisin adı ilə adlandırdılar və tədqiqatlarda bu cür plastikadan sonra yırtığın təkrarolma riskinin 1% dən az olduğunu göstərdilər.

1900 cu ildən başlayaraq həm də yırtıqların əməliyyatında müxtəlif sintetik materiallardan istifadə etməyə çalışılırdı. 1935 ci ildə sintetik polimerlərin yaranmasından sonra yırtıq əməliyyatlarında plastik era başladı. İlk dəfə 1940 ci ildən başlayaraq polimerlər istifadə edilməyə başladı. 1987 ci ildə İrvin Lixtenşteyn  6000 dən çox xəstədə polipropilen tor istifadə etməklə etdiyi əməliyyatın nəticələrini araşdırdı və yırtığın təkrarolma riskinin 0.7% dən az olduğunu göstərdi. Bu üsul onun adını daşıdı və gərginlikdən azad üsul adlandırıldı. Hal hazırda bu qasıq yırtığının təmirində istifadə edilən əsas üsuldur.

Yırtıqların təmiri üçün ilk laparoskopik cəhd isə 1979 cu ildə olunmuşdur. Bu əməliyyatlarda tor implantların tətbiqi isə 1989 cu ilə təsadüf edir. Növbəti 10 illərdə TAPP və TEP adlanan iki çox yayılan laparoskopik texnika işləndi. Bu əməliyyatlarda da yırtığın təkrarolma riski 0.4% dir.

Bir adamın ömürboyu yırtıq əmələ gəlmə şansı 10% dir. USA də bir il ərzində 1mln-dan yırtıq əməliyyatı aparılır. Onların da 75% qasıq yırtığıdır.

Bunlar da maraqlı ola bilər

 

Yırtıq -növləri, səbəbləri, müalicəsi

Op. Dr. Kamran Beydullayev, MRCS İngiltərə, Ümumi və Transplant Cərrah, 0504063853

Yırtıq dedikdə boşluq daxilindəki orqanların boşluğun divarında olan deffektdən, dəlikdən kənara çıxmasına deyilir. Ümumi cərrahiyyədə burada söhbət adətən qarın boşluğundan və qarının ön divarında olan defektdən gedir. Bu zaman qarın boşluğu orqanları onları əhatə edən peritonla bərabər qarın divarında olan dəlikdən (yırtıq qapısından) dəri altı sahəyə çıxır. Müxtəlif cür yırtıqlar mövcuddur. Bunlardan aşağıdakılar ən çox rast gəlinir.

yırtıqlar
Yırtıq

 

 

 

 

 

 

 

 

  • Qasıq yırtığı. Qasıq nahiyəsində qasıq büküşündən yuxarıda qabarma ilə görsənir. Bütün yırtıqların 75%-i qasıq yırtıqlarıdır. Kişilərdə qadınlardan daha çox rast gəlinir. Düz və çəp qasıq yırtıqları olmaqla iki hissəyə bölünür.
  • Bud yırtığı. Qasıq büküşü nahiyyəsində, büküşdən aşağıda budun ön tərəfinin orta hissəsində qabarma ilə görsənir. Daha çox qadınlarda rast gəlinir və yırtığın çox yüksək boğulma ehtimalı var.
  • Göbək yırtığı. Uşaqlarda anadangəlmə göbək dəliyinin açıq qalması ilə əmələ gəlir. Kiçik olduqda öz özünə bağlanır. Defekt böyük olduqda isə əməliyyata ehtiyac olur. Yaşlılarda isə davamlı qarındaxili təzyiqin yüksəlməsindən yarana bilər.
  • Əməliyyatdan sonrakı yırtıq. Bu yırtıqlar əməliyyatdan bir neçə ay sonra yaranır.  Yaşlılarda, steroid qəbul edənlərdə, artıq çəkili xəstələrdə, eyni nahiyədə bir neçə əməliyyat olan xəstələrdə əməliyyatdan sonra yırtıq gəlmə ehtimalı yüksəkdir. İndi isə gərginlikdən azad hernioplastika ilə bu nəticələr xeyli yaxşılaşıb.
  • Epiqastral yırtıq. Bu yırtıqlar göbəkdən yuxarı ağ xətt adlandırılan orta xətdə yaranır. Adətən möhdəviyyatı peritonönü piy toxuması olur.

Qarındaxili təzyiqi yüksəldən şəraitlər yırtıq əmələ gəlməsinə səbəb ola bilərlər. Bunlar xroniki qəbizlik, xroniki öskürək, prostat vəzin böyüməsi, ağır yük qaldırma ola bilər. Bundan başqa artıq çəki və piylənmə, yırtıq xəstəliyi olan ailə tarixçəsi də risk faktorlar hesab edilir.

Yırtıqlar adətən yırtıq nahiyəsində qabarıqlığın əmələ gəlməsi ilə və həmin nahiyədə ağrılarla təzahür edir. Diaqnoz adətən tam kliniki əlamətlərlə qoyulur. Lakin bəzi hallarda ultrasəs müayinəsi və KT müayinə kömək edə bilər. Bu müayinələr çox piyli xəstələrdə xüsulilə yararlı olur.

Yırtıq
Yırtığın anatomiyası

 

 

 

 

 

 

Bütün boğulmuş yırtıqlar təcili cərrahi əməliyyata göstərişdir. Boğulmamış yırtıqlar da daimi ağırlaşma yarada bilmək potensialı daşıdığı üçün xəstə planlı şəkildə əməliyyat olunması məsləhətdir. Yırtıqların müalicəsi yalnız əməliyyatladır. Müxtəlif bandajlar və qeyri tibbi basitələr mənasızdır.

Yırtıq əməliyyatının mahiyyəti yırtıq kisəsini kəsib çıxartmaq və yırtıq halqasını, defektini plastika etməkdən, yəni ləğv etməkdən ibarətdir. Əvvəllər daha çox yırtıq halqasının kənarlarını bir birinə tikməklə defekti ləgv edirdilər. Amma iri defektlərdə davam edən təzyiq yırtığın təkrarlanmasına səbəb olurdu. Torlu implantlarla plastika populyarlaşdıqdan sonra isə bu iş daha asanlaşdı və nəticələr aydın şəkildə yaxşılaşdı. İndi yırtıq halqasının kənarlarına gərginlik vermədən halqa torla qapadılır. Halqanın bağlanması torun üzərindən baş verir və toru dan özündə inteqrasiya edir.

Son zamanlar yırtıqların laparoskopik yolla da təmiri populyarlıq qazanmaqdadır.

Bunlar da maraqlı ola bilər.